DiversityMigration

Ghost Target

By Saturday 29 April 2006 No Comments

Een straat in downtown New York. De galerieruimte is gesloten. Althans, zo lijkt het. Van buitenaf is er niks te zien. Je moet aanbellen. Degene die opendoet geeft je een pamflet: War or Terror. Dat lezen we later wel.
Meteen in het oog springt een witte, vijfpuntige ster aan een blauwe muur. In het hart van de ster een rode cirkel met daarbinnen nog een kleinere cirkel. Onder de ster in glamour letters: Go Starget!

Ghost Target
Een straat in downtown New York. De galerieruimte is gesloten. Althans, zo lijkt het. Van buitenaf is er niks te zien. Je moet aanbellen. Degene die opendoet geeft je een pamflet: War or Terror. Dat lezen we later wel.
Meteen in het oog springt een witte, vijfpuntige ster aan een blauwe muur. In het hart van de ster een rode cirkel met daarbinnen nog een kleinere cirkel. Onder de ster in glamour letters: Go Starget!
Verderop zitten wat Arabisch uitziende kinderen met hun neus vlak boven een lange tafel of op de grond, die bezaaid is met puzzelstukjes. Met rode hoofden, gefrustreerde blikken, peuterende vingers en puntje van de tong uit de mond zijn ze bezig een of andere afbeelding in elkaar te zetten. Aan het werk dat ze tot nu toe gedaan hebben valt nog met geen mogelijkheid te zien wat het worden moet. Iemand laat het deksel van een doos zien, waarop een foto van de Twin Towers is afgedrukt. De kunstenaar heeft de puzzels laten maken en bezorgen. Zes van de in totaal honderd. De rest van de oplage is naar scholen in Afghanistan gestuurd of gesmokkeld.

Wat een perverse ‘grap’. Het is onmogelijk, zelfs voor een geoefende puzzellegger, om de stukjes uit elkaar te houden. Alles aan die gebouwen lijkt op elkaar, alles is even wit en recht, geen enkele houvast aan een uitspringend detail. Kortom, geen kind dat het voor elkaar krijgt. Wat rest zijn bergen losse stukjes, als restjes puin van de gebouwen. Niet te repareren.

Wat een sadistische grap vooral. En de kunstenaar is niet eens aanwezig. Die blijkt bij navraag (nog) anoniem. Ook of hij of zij van Amerikaanse of Arabische afkomst is, is onduidelijk. Laf, of vanzelfsprekend? Wij zitten met de puzzel. Misschien wil de kunstenaar wel aantonen dat die kinderen, daar in Afghanistan, het toch proberen, en daarmee hun betrokkenheid bij ‘de ramp’ tonen. En wil hij hen wat afleiden van de ramp die hén is overkomen en waar ze nog middenin zitten. Ineens krijgt het dan toch iets ontroerends. Ze willen het wel goedmaken, maar het gaat niet. Daar hoeven ze zich niet voor te schamen. Het is gewoon een onmogelijke rotpuzzel.

De kunstenaar, vertelt de galeriehoudster, wil na een maand alle stukjes op een hoop laten gooien en er een glazen kooi omheen laten zetten, ergens in Afghanistan. Ze zoekt samen met de kunstenaar nog naar een geschikte plek.

Deze tentoonstelling heb ik niet gezien. De beschreven kunstwerken bestaan ook niet.

Ik probeerde me slechts een concreet beeld te vormen van ‘kunst na/over 11 september’ waar je sommigen over hoort spreken, maar waarbij je je weinig kunt voorstellen. Het is niet onmogelijk dat de beschreven werken wél zijn uitgevoerd, ergens, door iemand. Het zijn wat platte, voor de hand liggende beelden, maar hier of daar, ergens in de kunst, kom je er denk ik wel mee weg. Je zou dergelijke werken dan ook maar gewoon zelf uitvoeren, omdat er bijna op geen andere manier meer op deze politieke rotpuzzel te reageren valt. In de kunst mag, moet je zelfs, een zekere dubbelzinnigheid hebben en houden. Een meerduidige spanning, of een spannende meerduidigheid, die moet er zijn. Het politieke denken zoekt meestal naar eenduidigheid, om het handelen te rechtvaardigen. Elke dubbelzinnigheid of meerduidigheid zaait twijfel en oogst kritiek. En dat is hinderlijk, werkt vertragend en we willen helderheid, en aktie, en wel snel. Pas bij gebeurtenissen die eruit springen, dankzij de mediamachine, merk je, naarmate je meer gezichtspunten verzamelt, hoe diffuus in feite elk ‘feit’ is.

Er zijn heel wat stukken geschreven en debatten georganiseerd omtrent 11 september, met name de afgelopen maand. En wat ik daaruit tot nu toe vooral opmaak is: je moet veel en zeer verschillende verhalen gelezen of gehoord hebben om er iets zinnigs over te kunnen zeggen, om een uitgesproken mening tegen te spreken, om zicht te krijgen op feiten en nuances die onder het puin bedolven liggen.

Het begint simpel. ‘De terroristen’ menen dat ze met de aanslagen op de VS geen onschuldige burgers hebben gedood, aangezien Amerika een democratie is, en dus alle burgers mede verantwoordelijk zijn voor de Amerikaanse politiek, en omdat die politiek niet deugt kunnen de burgers de klere krijgen. Het is moeilijk te zeggen of en door wie de redenering oprecht zo gemaakt en gevolgd is, of deze onder de gelegenheidsredenringen valt, of met een fikse dosis ironie is gebracht, maar het gaat zo: jullie beroepen je op vrijheid en democratie, dan zullen we jullie ook op dat punt pakken.

Het simpele antwoord van W. Bush c.s is: jullie hebben ons niet aan te vallen, want onze politiek en waarden deugen wel, en we zullen jullie terugpakken, omdat jullie terroristen voortbrengen en huisvesten en dus mede verantwoordelijk zijn voor de aanslagen.

De tragiek is, zoals meestal bij een conflict tussen twee groepen, dat de ‘jullies’ aan beide kanten niet samenvallen met de mensen die er aan beide kanten leven en sterven. De islam wordt met fundamentalisme en terrorisme over een kam geschoren, met als gevolg dat burgers in Arabische landen mogen worden geofferd bij een tegenaanval. En de Amerikanen aan andere kant, worden over een kam geschoren met het beleid, en dan de buitenlandse politiek in het bijzonder, van een handvol machthebbers.

Mark Hertsgaard sprak een paar dagen voor 11 september dit jaar in De Balie over zijn pas verschenen boek De schaduw van de macht; waarom de rest van de wereld Amerika haat en bewondert. Hertsgaard, rondreizend Amerikaan, schrijver en journalist, pleit er in dit boek voor dat Amerika en de Amerikanen eigenlijk los van elkaar gezien moeten worden. Het beeld van Amerika baseren we vooral op wat wij van de Amerikaanse regeringspolitiek, de volgzame media en via Hollywood horen en zien. Maar dat Amerika is niet het Amerika van de Amerikanen, meent Hertsgaard.

Al reizend interviewde hij op uiteenlopende plekken allerlei mensen, en plaatste hun voorstellingen van ‘het Amerika’ dat hen voor ogen staat naast de kennis en indrukken die hijzelf als geboren staatsburger van de Verenigde Staten heeft. Hij beschrijft hij wat wij/zij aannemen dat een democratie is en aan de hand van diverse feiten uit aantoonbare en vermelde bronnen ontmaskert hij het Amerikaanse politieke systeem. Van deze beroemde democratie blijft niet veel meer over dan een gecorrumpeerde procedure die, met hulp van gecensureerd nieuws en nog wat duistere middelen, voor de buitenstaander nog net binnen de juridische perken blijft. Of niet, maar dan is het al te laat, zoals na de benoeming van Bush, toen bleek dat met de stemmen in Florida, en niet alleen daar, ronduit was gefraudeerd. O.a. door zoveel mogelijk ‘zwarten’uit het kiesregister te schrappen. Het geharrewar rond de hertelling in Florida werd destijds ‘verslagen’ en gladgestreken door Fox News, onder leiding van een neef van Bush. Aha.

Hoezeer Hertsgaard ook tegen is op vanalles wat de VS voortbrengen, en hoe kritisch hij ook staat tegenover de war on terrorism, hij wil een ding duidelijk hebben: wat wij, de anderen en de terroristen ook van Amerika denken te weten, we moeten maar van hem aannnemen dat een meerderheid van de Amerikaanse burgers er in veel gevallen net zo over denkt als de gemiddelde criticaster. Maar die stemmen horen we zelden en ze worden ook niet verdisconteerd in het politieke systeem. Sterker nog, een procent minder dan de helft van de Amerikanen stemt niet eens. Sommigen uit onverschilligheid, vele anderen omdat ze het hebben opgegeven: het is een corrupte bende, we beginnen er niet eens aan.

Een dag na Hertsgaards uiteenzetting vond een andere discussie plaats in dezelfde Baliesalon onder dezelfde naam, De Nieuwe Loopgraven. Charles Tripp van de London School of Oriental and Africa Studies en Nasr Abu Zayd, Egyptisch hoogleraar aan de Universiteit Leiden, traden min of meer in een voetspoor van Hertsgaard. Zonder hem te noemen of misschien zelfs nog zonder hem gelezen te hebben, pasten zij een vergelijkbare analyse toe op het Midden Oosten, op het beeld dat wij daar van hebben.

‘Wij in het Westen’ zijn geneigd om Arabieren te associeren met de islam en de islam met fundamentalisme en fundamentalisme met terrorisme. Natuurlijk denkt niet iedereen zo, maar zodra men in een oorlogshouding van de aanval of de verdediging schiet, komt het daar helaas toch vaak op neer. De complexiteit van wat er in het Midden Oosten aan opvattingen en praktijken bestaat, de verschillende interpretaties en politieke, pragmatische toepassingen van de islam, dat alles wordt ten onrechte gereduceerd tot één groot dreigend front. Deze reductie gaat voorbij aan de onderling zeer verschillende, autonome, niet-autoritaire of fundamentalistische vormen waarin niet alleen nu, maar al sinds de geschiedenis van de islam is omgegaan met deze religie. Het is een verzamelnaam voor niet-nationalistische groeperingen en overtuigingen, die tamelijk losjes georganiseerd zijn binnen transnationale netwerken. Van een front is geen sprake. Per definitie niet. Aldus deze kenners van het Midden Oosten. Waarmee ze ook willen zeggen: de dreiging van terrorisme wordt onterecht verbonden met ‘de moslims’, die niet bestaan.

Amerikanen die niet bestaan en moslims die niet bestaan, zijn verwikkeld in een oorlog die eigenlijk geen oorlog mag heten. Geen heilige oorlog, geen vuile oorlog, geen noodzakelijke oorlog, geen zinloze oorlog. Gewoon: geen oorlog.

Wat blijft is de terreur van de simplificatie, van beide kanten, op verschillende gronden, vanuit verschillende achtergronden. Terrorisme als doorgedraaid laatste redmiddel van enkelen, uit woede en onmacht over lang en veel structureel onrecht. War on terrorism als doorgedraaid antwoord daarop, ook van enkelen, uit woede en onmacht over een heel ander groot maar incidenteel onrecht.

Simpele reducties genereren doelwitten die niet bestaan, en vooral slachtoffers die wel bestaan.

De complexe gelaagdheid van veel gebeurtenissen, de bizarre feiten en verontrustende vragen worden zoveel mogelijk buiten beeld gehouden. Er schijnt een soort huwelijk te bestaan tussen intellectuele luiheid.

Esma Moukhtar is journaliste en kunstcriticus.