Books

Islamitische superhelden, De Arabische Hulken

By Wednesday 20 May 2009 No Comments

In de strip ‘The 99’ vechten islamitische superhelden voor een betere wereld. De conservatieven zijn beledigd.

De kinderen houden het meest van Jabbar the Powerful. Ze vinden hem leuker dan de agressieve Destroyer, of Mumita, of Noora the Light, die de diepste gedachten van de mensen kan zien, of Darr, the Afflicter, die er uitziet als een junkie en in een rolstoel zit, maar met de precisie van een laserstraal pijngolven kan verzenden.

Van de 99 superhelden die de reeks The 99 bevolken is de goedmoedige reus Jabbar als favoriet een nogal conventionele keuze. Maar veel aspecten van The 99 zijn conventioneel en juist daarom is het zo’n opvallende reeks. The 99 is een stripserie met islamitische superhelden. De figuren lijken op verre verwanten van Superman en er vinden heel wat ontploffingen in kapitalen plaats (“KRAPOW KRAPOW”), maar de titel verwijst naar een centraal concept van de islam: de 99 namen van God, die elk staan voor een goddelijke eigenschap.

De ene na de andere held(in) doet zijn intrede in de verhalen, elk met een ander talent. Maar uiteindelijk doet het bataljon uiteindelijk hetzelfde als de collegae bij uitgeverij Marvel: de wereld redden. In het geval van The 99 gaat het om het heroveren van de wijsheid en kennis die tijdens de Mongoolse invasie van Bagdad verloren ging.

Kinderboeken met martelaren

‘Ik ben niet naïef. Als het 98 superhelden waren, of 101, dan zou niemand in de verhalen geïnteresseerd zijn,’ zegt Naif al-Mutawa, hun schepper. Maar het getal 99 laat geen enkele moslim onverschillig. ‘99 is een handelsmerk.’ En zijn de goddelijke eigenschappen – ruimhartigheid, kracht, wijsheid – geen universele menselijke waarden?

Al-Mutawa is psycholoog. Hij studeerde in Boston en behandelde slachtoffers van Saddam Husseins martelkamers en soldaten die in de Golfoorlog waren getraumatiseerd. Tegenwoordig verdeelt hij zijn tijd tussen Koeweit en Amerika en heeft hij een missie die bijna net zo zwaar is als die van zijn helden.

In een regio waar de superhelden bestaan uit Osama Bin Laden en Palestijnen die zelfmoordaanslagen plegen en waar in Iraanse kinderboeken geamputeerde martelaren de hemel betreden, vallen de avonturen in The 99 op doordat het oplossen van conflicten met opmerkelijk weinig bloedvergieten gepaard gaan.

Een uiterst discrete islam

Met The 99 moet al-Mutawa het zowel opnemen tegen bekrompen fundamentalistische exegeten als tegen westerse cultuurstrijders die de islam uitsluitend zien als een agressieve kracht. Want Naif al-Mutawa vertegenwoordigt een bedreigde soort: hij is gematigd. ‘De islam is volmaakt,’ zegt hij. ‘Mensen zijn dat niet.’

Zijn opzet doet denken aan een bont feest bij de Verenigde Naties. De helden zijn afkomstig uit Saoedi-Arabië, Portugal, Canada en de Golfregio. Al-Mutawa personifieert de umma, de wereldwijde islamitische gemeenschap (een woord dat voornamelijk nog gebruikt wordt als strijdkreet of als aanduiding voor een ver verwijderd Utopia) als een kleurrijke gevechtseenheid die bijeen wordt gehouden door een uiterst discrete islam.

Voor velen te discreet. Alleen in afbeeldingen van Bagdad zijn moskeeën te zien en de profeet wordt niet genoemd. Als gevolg daarvan moet Frankie Shum (financieel onderdirecteur van de Teshkeel Media Group die The 99 uitgeeft) erg veel uitleggen. ‘Een Saoedische zakenman wilde weten waarom Jabbar of Mumita nooit bidden. Ik vroeg hem hoe ze dan moesten bidden, op een soennitische of een sjiitische manier. “Op een soennitische, natuurlijk,” zei hij. Hij was zelf een soenniet. Maar wat doe je dan met de sjiieten? Als je dit soort religieuze subtiliteiten gaat aanbrengen, dan heb je een probleem.’

Shum is een paar dagen in Caïro geweest, naar een helder verlicht kantoor boven een Adidas-winkel in de middenklassebuurt Dokki. De verschillende afleveringen van The 99 worden gemaakt door doorgewinterde Amerikaanse veteranen, zoals Fabian Nicieza, die de X-Men en de Power Rangers schiep. Ze worden vertaald in Caïro en misschien komt ooit de dag dat ze daar ook worden getekend.

De wereld veroveren

Sinds de zomer van 2006 verschijnt er elke maand een nieuwe aflevering van The 99, in een Engelse en Arabische versie. De Teshkeel Group verkoopt 10.000 exemplaren per nummer. Onlangs zijn er Indonesische en Amerikaanse versies gelanceerd en een Maleisische komt eraan. Ook zijn er plannen om de strip in Frankrijk en Turkije uit te brengen en voor een tv-serie. In de Arabische wereld is The 99 even succesvol als Superman en The Hulk, die door de Teshkeel Group in licentie worden verkocht.

Maar hoewel de islamitische markt – er zijn een miljard moslims – potentieel ongelooflijk lucratief zou kunnen zijn, is The 99 niet bepaald een goudmijn. In Egypte worden de exemplaren verkocht voor 7 pond (83 eurocent), een bedrag dat niet eens de productie- en distributiekosten dekt. In Palestijnse vluchtelingenkampen wordt de strip gratis uitgedeeld.

Misschien kan hierdoor het merk worden opgebouwd, zodat er op lange termijn geld kan worden verdiend met dure merchandising-licenties, maar het is de vraag of de jonge lezers in Gaza zich ooit de prijzige T-shirts zullen kunnen veroorloven. Shum: ‘In Egypte is de verkoop rampzalig. De kinderen lezen nauwelijks.’

Het geval Saoedi-Arabië

En er is nog een probleem. De grootste markt voor stripboeken is Saoedi-Arabië, maar de censors daar beschouwen het gebruik van Gods naam als een belediging van de islam en hebben de reeks verboden. En hoewel er elke week twee pagina’s van The 99 in de grootste Saoedische Engelstalige krant verschijnen en iedereen het laatste nummer per e-mail kan ontvangen, kan er in Riyad zonder officiële toestemming geen riyal worden verdiend.

De Saoedi’s zijn niet de enige critici. Een politicoloog uit Koeweit had een en ander aan te merken op het feit dat het altijd mensen zijn die elkaar helpen in de reeks, terwijl de Koran alleen de hulp van God belooft. Een andere lezer schreef verontwaardigd, dat de helden in teams van drie personen werken. Maar Al-Mutawa had dit juist met opzet gedaan omdat een duo (een man en een vrouw) nog meer aanstoot zou geven. ‘Hij beschuldigt mij ervan dat ik de christelijke drie-eenheid propageer. En dan zeggen ze nog dat er in de Arabische wereld geen creativiteit bestaat.’

Boerka in plaats van Batmobile

Het is balanceren op het slappe koord, dat beseft hij. Zijn superheldinnen dragen geen minirokjes en zien er vergeleken met de rondingen van Wonder Woman bijna androgyn uit. Een figuur genaamd Batina, de Verborgene, draagt zelfs een boerka, alsof de verplichte sluier een commercieel object zou kunnen zijn zoals de Batmobile dat is.

Er was overigens al eerder een idealistische striptekenaar die Arabische superhelden creëerde. Ayman Kandeel, een docent economie uit Caïro, schiep een aantal figuren, waaronder de Arabische zwaardvechter Jalila, prinses Aya, de farao Zein (die door de tijd reist) en de krijger Rakan. Deze figuren leveren een strijd om na 55 jaar oorlog tussen twee naamloze supermachten de orde in de wereld te herstellen. In oktober 2006 sloot Kandeel zijn kantoor in Caïro. Telefonisch laat hij weten dat hij in de toekomst de oude afleveringen van zijn strip opnieuw wil publiceren. Dat klinkt niet als een overdonderend succes.

Misschien heeft The 99 meer geluk. Aan Haisam Geber zal het in ieder geval niet liggen. Hij werkte eerst voor Kandeel en is nu betrokken bij de promotie van The 99 op scholen in Caïro. Hij probeert de religieuze bedenkingen van de ouders te neutraliseren en praat vooral veel over Jabbar, van wie iedereen van houdt. ‘De kinderen hier hebben een moslim-superheld nodig,’ zegt hij. ‘Er zijn hier weinig positieve rolmodellen.’

Zie ook: www.the99.org