In het huidige klimaat van angst dat in Nederland heerst moest ik denk aan twee recente films: het kwaadaardige 300, waarin de Spartanen zich verzetten tegen een Perzisch invasieleger, dat in de film de vorm aanneemt een horde nachtmerieachtige ‘oosterse’ monsters – overduidelijk een verwijzing naar de barbaarse horden die de westerse wereld zouden bedreigen. Ook de film Village – wel een mooie film – vertelt iets over de publieke opinie van de laatste tijd.
In Village hebben een aantal welvarende gezinnen zich teruggetrokken in een verlaten bos, waar ze voor hun kleine gemeenschap een dorp hebben gebouwd. Ze hebben zich afgesloten van de buitenwereld en cultiveren voor hun kinderen, die opgroeien zonder kennis van de wereld ‘buiten’, kunstmatige ‘grenzen’ van de leefomgeving die in stand worden gehouden door middel van angst: een angstwekkend ‘monster’, dat zich ophoudt in het woud om het dorp heen, om te voorkomen dat de kinderen op onderzoek uitgaan naar de boze buitenwereld. De boodschap is helder: wil je een gezonde omgeving bewaren, vermijdt dan ‘buiten’ en het ‘andere’.
De Nederlandse samenleving is zover gekomen, dat ook hier monsters van eigen makelij rondvliegen. Ze lijken te beschermen tegen ‘bedreigingen’ van buiten, maar vormen zelf een bedreiging vormen voor het leefklimaat. Er doet een hoop onzin over dat de multiculturele samenleving of integratie ‘mislukt’ zouden zijn. Autochtonen die hun twijfels hebben bij dergelijke bewering ontkent worden weggezet als ‘naïef’, ‘dhimmi’ of ‘landverrader’, en bij moslims die ze weerspreken wordt een reden gezocht om ze te diskwalificeren. Zo richt Amanda Kluveld haar pijlen regelmatig op hoogleraar en denker Tariq Ramadan – en noemt hem laatstelijk zelfs een ‘collaborateur’. Zo creëert ook zij haar eigen monster.
lees haar column hier
Het gebied dat Nederland wordt genoemd is niet langer voorbehouden aan ‘Nederlanders’. De bevolking is zeer heterogeen, waarbij een bepaalde ‘Nederlandse eigenheid’ nog slechts één bestanddeel vormt van onze multi-etnische samenleving. Bovendien zijn de geschiedenis, tradities en eigenschappen die met het ‘Nederlanderschap’ worden geassocieerd – zuinigheid, bijvoorbeeld, of tolerantie – twijfelachtig of zelfs betekenisloos voor de grote meerderheid van de nieuwe Nederlanders. En de ‘Nederlandse volksaard’ is al helemaal onbeduidend in relatie tot een nieuwe Europese identiteit. Het wekt dan ook geen verbazing dat ‘de Nederlanders’ zich bedreigd voelen.
Maar de klok is niet terug te draaien. Om plaats te bieden aan verscheidenheid moeten we grip krijgen op meervoudige en veranderende identiteiten. En de meest wezenlijke verandering kan als volgt worden omschreven: alle categorieën van ‘de anderen’, aan de hand waarvan we onszelf in Europa definiëren – de ‘kwaadaardige oosterlingen’, de ‘fanatieke moslims’, de ‘inferieure rassen uit de koloniën’, de immigranten, de vluchtelingen, de zigeuners – vormen nu een integraal onderdeel van onszelf. Niet alleen zijn ze ‘hier’ in Europa als vast onderdeel van het continent, maar hun opvattingen, concepten, levensstijlen, voedsel en kleding spelen een rol in de vorming van ‘onszelf’ en ‘onze samenleving’. Het onderscheid tussen ‘wij’ en ‘zij’ is in Europa aan het vervagen, en iedereen zal zich daaraan moeten aanpassen.
Voor migranten, die vaak transnationale contacten hebben, is het goed om een eigen, Europese weg te kiezen. Dat is niet alleen zowel goed voor Europa als voor hun eigen positie op het continent, maar Europa heeft ook veel frisse ideeën te bieden over multiculturaliteit, diversiteit en religie. Voor veel islamitische jongeren, veelal geboortig op Nederlandse bodem, is het echter heel moeilijk hun achtergrond in overeenstemming te brengen met hun leefomgeving, want de huidige Nederlandse samenleving laat hen maar twee keuzes: óf je wordt deel van ‘ons’ – met achterlating van je achtergrond – of je bent deel van het veelkoppige ‘oosterse’ monster dat de 300 bij Thermopylae bestreden. Een man als Ramadan heeft een beeld over hoe moslims hun leefwereld kunnen combineren met een Europese identiteit en een man als hij kan moslims een leidraad bieden om een waardevolle bijdrage te leveren aan de westerse samenlevingen, iets waar de conventionele westerse samenleving blijkbaar onvoldoende handvatten voor biedt.
Een man als Ramadan is niet het monster, maar is deel van de oplossing. Het is jammer dat Kluveld dat niet ziet. Het is echter nog veel erger dat ze probeert een monster te creëren dat er niet is. Daarmee is ze medeverantwoordelijk voor de vergalde, verziekte sfeer, die het vinden van een plek door migranten in Europa alleen maar tegenwerkt.
