Toen ik in de jaren tachtig mijn eerste ervaring opdeed met de Nederlandse cultuur was het leven van de doorsnee Nederlander nog niet volledig in de ban van de consumptie. Ook de “bereikbaarheidcultus” van de mobiele telefonie en de vluchtige verleidelijkheid van het internet bestonden nog niet. Dat er in de dagen tussen kerst en Nieuwjaar ruimte was om te bezinnen was geen cliché. Er was ruimte omdat er veel rust was, en omdat in de cultuur bescheidenheid gewaardeerd werd.
Al had de eenzame samen zijn met tv-kastje stilaan de plek van lege kerken in de hoofden en de harten van de mensen gevuld; blufgozers werden nog niet tot heiligen verklaard, ze waren nog niet ‘s lands mediale apostels. Voor de schreeuwlelijke koppen die onze inmiddels talrijke televisienetten bevolken was er maar één mediale hangplek: Veronica. En Veronica was toen netjes aangewezen op een eigen hok binnen de publieke omroep. Je keek verwonderd naar hun drukdoenerij bij de presentatie van de Top Veertig, en dat was het dan. Het gegil en de aandachttrekkerij van de Veronica-jongens waren voor een uurtje net vol te houden, maar de hele avond lang dat lawaai aanhoren, dat kwam gewoon bij niemand op.
Nu, zo’n 25 jaar later, hebben winkels en zakenlui het hart van de mooiste steden van Nederland overgenomen, en het drukst bezochte buitenstedelijke PARK dat op zondag als een magneet de gezinnen aantrekt heet IKEA. Het is een mensenPARK, waar je ook je kinderen even in een crèche kunt parkeren terwijl je zelf, zonder daar enig besef van te hebben, een kilometer langs hebbedingen loopt om in eerste instantie een beter snijmes te halen, en er daarna tot je eigen stomme verbazing achterkomt dat je jezelf – tegen de tijd dat je bij de kassa bent – “vrijwillig” hebt opgezadeld met een kast, een nieuwe slaaplamp, een plant (die zoals de vorige, nooit nog geen druppel te zien zal krijgen) en een betere stoel voor achter je bureau.
Televisie is inmiddels de onbetwiste sacrale referentie van de consumerende mens. Bij gebrek aan ruimte in de cultuur voor het innerlijke worden uit het heilige scherm woede en vrede, troost en schoonheid, maar vooral leegte getapt. En op dit zielstemmende medium van onze tijd is de Veronica-stijl dominant. Of het nu de publieke omroep is of de commerciële, of ze nu Jeroen Pauw of Albert van der Linde heten, of het nu Slikken en Stikken (het beoogde programma op BNN heet net anders, maar ik vind dit eigenlijk de juiste titel) of het Nieuwsuur heet; de kleur en de toon moeten brutaal zijn (Nova was te sober; Sonja was te beschaafd, wijlen Van Goghs confronterende stijl was te menens) en de interesse voor een succesvolle presentator hangt sterker samen met zijn lichtvoetigheid dan met zijn inzicht of vertoon van reflexiviteit en fijnzinnigheid. De sacraliteit van de televisie hangt sterk samen met haar vermogen om ons leeg te maken. Des te drukker de taferelen op het scherm, des te stiller het innerlijk van het kijkende volk.
De televisie dient dus om de mensen te amuseren, en daarom heeft iedere presentator die dagelijks op het scherm is met zijn “show” de potentie om tot het markantste icoon van onze tijd uit te groeien. Een soort levende heilige die voor ieder in zijn doen en laten, in zijn representatie, de bron is voor het Zijn en daarom nageaapt dient te worden wil de gewone man tot verlichting komen. Net zoals de grootayatollahs het nog altijd voor miljoenen zijn in mijn nog niet mediaal bevangen moederland Iran. Zoals Yogis het ooit waren in India en de Lama’s nog altijd voor een deel van de bevolking in Tibet.
Die icoonplek ligt voor de presentator voor de hand, als hij maar weet wat zijn rol is in onze cultuur en die geniaal weet te vertolken. Want hij is vooral de circusbaas die in hoogsteigen persoon, luid, met overdreven veel gebaren en gebluf komt aankondigen wat voor volgende rare vogel met een onmogelijk kunstje hij nu voor ons in petto heeft: een schrijver die een nieuw boek heeft gemaakt over zijn writer’s block; een weergaloze politicus die met tranen in de ogen zijn spijt komt betuigen over zijn uitgelekte verleden; een meisje van veertien dat de wereld wil rondreizen en steeds meer sponsors achter zich schaart naarmate de rechtbank moeilijker doet over haar voorgenomen avontuur.
Het beste voorbeeld van dit soort circusbazen annex sacrale iconen van onze tijd is Matthijs van Nieuwkerk en zijn circus annex tv-show De Wereld Draait Door (‘DWDD’ is inmiddels een gevestigd merk in Nederland, net zo goed als Nike of McDonald’s). De act van de presentator en de titel passen zich geniaal aan elkaar aan. De wereld van Van Nieuwkerk draait inderdaad in een duizelingwekkend tempo door en maakt de kijkers op een verslavende manier duizelig. Het denken valt volledig stil door de alsmaar doorratelende presentator en zijn gasten.
Gisteren, in een Thaise eettent die door Chinezen wordt gerund en dus in haar smaken, inrichting en bediening de fijnzinnigheid van authentieke Thaise smaken miste, belandde een groep van acht mannen en vrouwen tot ons ongeluk vlak naast de tafel van mij en mijn geliefde. Collega’s op jaarlijks kerstdiner. Tot mijn ergernis vulde hun lawaai, vooral het harde gepraat van de mannen, in een mum van tijd het hele restaurant. Ik keek naar hun halflange pseudononchalante maar in feite doordacht golvende haarlokken. Ik luisterde naar hun brutale intonatie bij het bespreken van de truttigste zaken van de wereld, zoals wat voor cadeau ze met kerst aan hun vriendin zouden geven en wat hun vakantiebestemming zou zijn de komende zomer. Ik huiverde bij de ontdekking dat hun mond geen seconde stilstond en dat, als zij even genoodzaakt waren te luisteren, de mond toch wat open bleef, klaar om er de volgende grappige, rake en hard uitgesproken zin uit te spuwen.
Ik keek naar de ogen die met alle geweld van de wereld poogden om geluk, nee, ik zeg het verkeerd, om “ik heb lol in het leven” uit te beelden. En ik was de hele avond en nacht bevangen door maar één gedachte: welke apostel van onze tijd had de spiegel van hun ziel en van vele andere Hollandse mannen dezer dagen bevangen? Waarom deden ze mij, in hun kapsel, hun kaakgeweld, het geperste geluk uit hun ogen en het rollende geschreeuw op hun tong denken aan een bekend fenomeen?
Na een hele nacht piekeren wist ik het: zij waren allen Mathijs van Nieuwkerk, één van de, relatief bekeken, minder beroerde televisierolmodellen van Nederland, op de drempel van 2011. God behoede dit land en zijn volk voor wat er komen gaat met de cultuur en mentaliteit van dit land in deze nog jonge eeuw.
Shervin Nekuee
23e december van het jaar 2010 te Den Haag
Leuk staaltje generaliseren dit. Alsof Nederland alleen bestaat uit brallerige types zoals omschreven en alsof heel Nederland massaal DWDD aanhanger zou zijn. Een negatieve en verbitterde perceptie is wat dit stuk ademt. Heel Nederland is schuldig aan de teleurstelling van de heer Nekuee. Moslim bashen is uit den boze, Nederlanders ridiculiseren en bashen is big fun. Slecht stuk. Een gerespecteerde columnist als de heer Nekuee onwaardig ook omdat het zijn geloofwaardigheid aantast. Hoe kunnen we zijn pleidooien voor een minder populistische samenleving nog serieus nemen na deze galspuwerij? Jammer. Gemiste kans voor zowel de columnist als Eutopia.
Het is van alle tijden dat een elite de maat hoort aan te geven in plaats van de domste en de laagste.