IslamWorld

Nasr Abu Zayd (1943-2010)

By Thursday 8 July 2010 No Comments

“De domheid van de politiek heeft gezegevierd over verstand en wijsheid”

Meneer Abu Zayd, de 20 miljoen moslims die in de EU wonen, zullen hun religieuze overtuiging en hun tradities niet van de ene op de andere dag opgeven. Sommige van deze tradities passen goed binnen onze wetgeving, maar andere niet. Is het desondanks mogelijk om tot elkaar te komen?

Dat hoop ik wel, we mogen het niet opgeven. We moeten altijd blijven hopen dat we tot elkaar kunnen komen. Ik ben erg blij dat u onderscheid maakt tussen moslims die de islamitische grondbeginselen volgen, en moslims die zich blijven vastklampen aan de islamitische wetten. Ik denk dat dit een erg belangrijk verschil is, omdat je een goede moslim kunt zijn zonder dat je vasthoudt aan alle details van de shari’a – zoals wij de islamitische wetten noemen.

Maakt u onderscheid tussen de principes en de details van de shari’a?

Ja. De shari’a werd in een ver verleden opgesteld. Als aan een moslim wordt uitgelegd dat alle aspecten ervan zijn geformuleerd door juristen, dan kunnen we daarmee ook duidelijk maken dat de shari’a tot stand kwam binnen een bepaalde sociale, politieke, historische en culturele context.
Hieruit volgt dat de betekenis van de wetten uit de koran in elke specifieke periode hun eigen gestalte hebben kregen, en in onze hedendaagse context moeten we benadrukken dat we het recht hebben om de grondbeginselen van de islam voor onze eigen tijd te interpreteren.

Er is dus een nieuwe interpretatie van de shari’a mogelijk?

Dat is inderdaad mogelijk. Helaas wordt de shari’a door de meerderheid van de moslims tegenwoordig gezien als iets heiligs, terwijl een wetenschapper die de islam bestudeert, weet dat het heilige aspect alleen opgaat voor de algemene principes, en niet voor de exacte juridische bepalingen.
Het uitwerken van de shari’a in al zijn details vertegenwoordigt een menselijke inspanning in een bepaalde tijd en plaats. Maar de basisprincipes zijn altijd onderworpen aan interpretaties en weer nieuwe interpretaties.

Kunt u een voorbeeld geven?

Ja. Zelfs als we in de koran iets vinden wat volslagen ondubbelzinnig lijkt, bijvoorbeeld de straf waarbij de hand van een crimineel wordt afgehakt, dan moeten we onszelf het volgende afvragen: gaat het hier om straffen die voor het eerst door de koran werden opgelegd, of zijn het praktijken die al in zwang waren voordat de koran bestond? Heeft de koran een bepaalde straf alleen maar overgenomen omdat hij op dat moment passend leek?
In het debat met moslims kunnen we ook nog een andere vraag stellen: denkt u dat de koran een stelsel van straffen vertegenwoordigt, of denkt u dat de koran mensen wil helpen om goed te leven en moreel te handelen? De heilige boodschap heeft niet de bedoeling om te straffen. Straf is een middel tot een doel.

Welk doel is dat?

Het doel is gerechtigheid. Als we dit doel kunnen bereiken met middelen die menselijker zijn dan in de zevende eeuw mogelijk was, dan zou dat mijns inziens dus niet tegen een hogere macht ingaan.
Er zijn dus historische en theoretische argumenten waarmee je een discussie kunt aanzwengelen over de wettelijke aspecten van de islam met betrekking tot de mensenrechten, de gelijkwaardigheid van man en vrouw, of die van moslims en niet-moslims.
Uiteindelijk kun je niet één enkele visie aan mensen opleggen. Je hebt een klimaat voor een open debat nodig, wat volgens mij op dit moment het hoogst haalbare is.

Is er tegenwoordig  sprake van zo’n debat?

Dat denk ik wel. Helaas is het geen debat waar de media veel aandacht aan schenken, maar dat begrijp ik wel. We weten dat de media meer geïnteresseerd zijn in een man die een hond bijt dan in een hond die een man bijt.
De media zijn geïnteresseerd in het uitzonderlijke, in iets wat echt nieuws is.

Verwaarlozen we de rol van intellectuelen in het debat?

Die rol wordt verwaarloosd in de massamedia, maar niet in het openbare leven in het algemeen, zoals in de lezingen die ik zelf geef. Als de media meer aandacht zouden besteden aan stemmen die zaken ter discussie stellen – in positieve zin – en moslims aanmoedigen om zelf kritisch na te denken, dan zou dat buitengewoon nuttig zijn.
Nu horen we uitsluitend de stemmen die altijd weer dezelfde dogma’s herhalen, stemmen die haat en discriminatie propageren.
De islam heeft een boodschap die voor mij neerkomt op saamhorigheid. Deze boodschap moeten wij verspreiden tegenover die andere boodschap – die ook in de islam aanwezig is – die behelst dat er grenzen moeten worden opgetrokken.
Je vindt die twee dimensies in elke religie: grenzen optrekken in tijden van crisis, en grenzen afbreken en een atmosfeer van saamhorigheid scheppen als er geen crisis is. De islamitische wereld verkeert in een crisis en dat is de reden dat mensen zich vastklampen aan deze identiteit die hen isoleert en afschermt van de ander.

Zijn er in deze situatie nog mogelijkheden om dat isolement te doorbreken?

Er zijn dezelfde mogelijkheden die jullie in het christendom al hebben gehad. De knowhow om dit te doen is aanwezig en kan leiden tot veranderingen. Dit is niet alleen de verantwoordelijkheid van moslims, maar ook van alle samenlevingen waar moslims wonen.
Dat is een ongelofelijk belangrijk punt. We moeten mensen laten beseffen wat de essentiële aspecten van hun tradities zijn, en dat het aspect dat nu domineert ons niet bevalt. Haat en liefde zijn twee dimensies die je in elke traditie kunt vinden, en eigenlijk in elke cultuur. De vraag is waarom soms de liefde domineert, en soms de haat.

Maar nu lijkt de haat te domineren. De gevoelens van het grote publiek zijn bepaald door de beelden van de aanslagen in New York, Madrid en Londen.

Ik denk dat we nog steeds een echte kans hebben, hoewel er ook veel verloren is. In het begin, na het onheil van 11 september, klonken er stemmen die zeiden: “We moeten de terroristische groepen isoleren zodat ze geen steun kunnen krijgen onder de meerderheid van de moslims.” Helaas heeft de politiek zich niet in die richting bewogen, de richting waarbij deze groepen worden geïsoleerd en kunnen worden voorgesteld als uitzonderlijk en vreemd.
De oorlog tegen het terrorisme en de Amerikaanse politiek hebben het tegenovergestelde effect gehad. Nu vallen jullie mensen aan, doden jullie mensen, duizenden mensen die geen terroristen zijn. Dat is de oorlog. Hierdoor heerst er onder moslims sterk het gevoel dat de oorlog tegen het terrorisme de moslims vernietigt, en niet de terroristen.
Moslims hebben in verschillende landen zwaar te lijden onder deze oorlog. Helaas moet ik concluderen dat de domheid van de politiek heeft gezegevierd over verstand en wijsheid. De terroristen hadden moeten worden geïsoleerd zodat de meerderheid van de moslims aan onze kant was gebleven, maar dat is niet gebeurd.

Wat zou u doen als u een Europese politicus was?

Dat is een hele moeilijke vraag want ik zou geen politicus willen zijn.

Maar wat voor advies zou u hebben?

Mijn advies is om te kijken hoe we de wonden kunnen genezen die zijn ontstaan door de botte beslissing om simpelweg een oorlog tegen het terrorisme te beginnen, die vervolgens leek te veranderen in een oorlog tegen islamitische landen. Dat is één probleem, hoe je dat moet doen. Er moeten eigenlijk excuses worden gemaakt.
Het is niet genoeg dat men zich eenvoudigweg hier en daar terugtrekt. We hebben politici nodig die zeggen: “Dit was verkeerd. We hebben misdaden gepleegd tegen onschuldige mensen en we begrijpen dat de moslims kwaad zijn op het westen.” Soms moet er dergelijke harde zelfkritiek worden geuit omdat er dan een klimaat kan ontstaan waarin we echt kunnen gaan nadenken.

Is dat de manier om nader tot elkaar te komen?

Dat weet ik niet. Ik ben er niet zeker van of dat mogelijk is. Ik ben een intellectueel, een wetenschapper, een criticus van mijn eigen traditie, en ik ben met name zeer kritisch over elke vorm van discriminatie, binnen elke traditie. Het zal u misschien verbazen dat ik mij persoonlijk vernederd voelde toen ik hier en daar hoorde dat het terrorisme een bedreiging vormde voor onze cultuur, onze tradities en onze waarden.
Wie geeft je het recht om te beweren dat deze waarden exclusief van jou zijn? Het zijn menselijke waarden. Als je beweert dat jij de enige bent die over de juiste waarden beschikt, dan stimuleer je de ander om te zeggen: “Ik haat jouw waarden, ik ben ertegen.” De waarden waar we over praten, gaan over menselijke prestaties en komen voort uit het menselijke lijden in alle tijden; van Spartacus tot Nelson Mandela. Dit is niet iets wat het westen exclusief voor zichzelf kan claimen.
Ik heb hetzelfde gevoel als men het heeft over de westerse verlichting, en zich niet realiseert dat de verlichting binnen de islam een proces van vallen en opstaan is geweest, vanaf de vroege negende eeuw, de elfde en twaalfde eeuw, en in de moderne tijd de renaissance van de 19de en 20ste eeuw.

Maar het westen drukte er wel een groot stempel op?

Natuurlijk vond de verlichting zijn hoogtepunt in de westerse cultuur, dat is waar. Maar dat geeft het westen nog niet het recht om de verlichting exclusief voor zichzelf op te eisen. We moeten eerlijk zijn en laten zien dat de belangrijkste waarden in onze wereld tot stand kwamen met bijdragen uit alle culturen. We hebben dringend een politiek debat nodig dat niet uitgaat van de korte termijnbelangen van de volgende verkiezingen, maar van de lange termijnbelangen van de Nederlanders, Duitsers, Fransen, de bewoners van Midden-Oosten of wie dan ook. We hebben een humanistische benadering van de politiek nodig.

Leave a Reply

 

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.