Verslagen

BARBAARSE BOEVEN

By Friday 22 June 2007 No Comments

Door: Liesbeth van de Grift

Het land waar vliegende tapijten en buikdanseressen, moordlustige terroristen en barbaarse gewoonten hun oorsprong vinden: Arabland. Althans, als je de films uit Hollywood mag geloven. Emeritus hoogleraar massacommunicatie Jack Shaheen bekeek meer dan duizend films en concludeerde dat Arabieren het meest zwartgemaakte volk in Hollywood zijn. Op 7 mei sprak hij hierover in debatcentrum De Balie.

Ooit in een Hollywood-film een Arabische man en vrouw gezien die van elkaar houden? Een Arabische vader die voor zijn kinderen zorgt? En een Arabische vrouw die studeert en werkt? Dit soort beelden is nagenoeg afwezig in commerciële Amerikaanse films.
Wat we wel te zien krijgen  zijn, naast bovengenoemde voorbeelden, sjeiks die geobsedeerd zijn met westerse vrouwen, Arabieren die met oliegeld de wereld pogen over te nemen en gewelddadige Palestijnen.

Jack Shaheen spreekt er grote schande van – eerst in zijn boek Reel Bad Arabs, nu in een zelfgemaakte documentaire waarmee hij deze week in Nederland rondtoert.

De documentaire toont een aaneenschakeling van filmfragmenten, waarin het stereotype ‘Arabier is moslim is boef’ domineert. Dit stereotype, aldus Shaheen, is zo vaak aanwezig, dat je het zelf niet meer door hebt.

Iedereen die films kijkt is er door beïnvloed. De boodschap is subtiel, maar gevaarlijk. Door een continue herhaling van dit soort beelden ontstaat er een voorstelling van ‘those people’ als sterk afwijkend van onszelf. Dit werkt ontmenselijking in de hand: het onderscheid tussen onschuldige Arabische burgers en moslimterroristen verdwijnt. Bovendien vereffent deze ontmenselijking het pad naar het gebruik van geweld – denk hierbij aan de mishandelingen in de Abu Ghraib-gevangenis.

Het zwartmaken van Arabieren is niet iets van na 9/11, maar kent een lange geschiedenis in Hollywood. Shaheen maakt een gewaagde vergelijking met antisemitische stereotypen, maar laat op overtuigende wijze overeenkomsten zien: de uiterlijke kenmerken van de clichéjood en de cliché-arabier vertonen, afgezien van het hoofddeksel, opvallende gelijkenissen.
Joden namen met hun bankgeld de wereld over, Arabieren doen dat nu met hun oliegeld. Zowel joden als Arabieren vormen in racistische karikaturen een seksuele bedreiging door hun pogingen westerse vrouwen te verleiden en in beide gevallen wordt benadrukt dat Jahwe respectievelijk Allah een wezenlijk andere god is dan ‘die van ons’.

Naast deze constanten in de stereotypering van Arabieren in Hollywood-films, zijn er na de aanslagen op het World Trade Center ook veranderingen waar te nemen. Het zijn niet langer alleen Arabieren afkomstig uit het Midden-Oosten die het moeten ontgelden, maar nu ook Amerikaanse moslims met Arabische roots. Zij worden afgeschilderd als terroristen, als disloyale burgers die Amerika van binnenuit willen vernietigen.

“Hollywood and Washington: sprung from the same DNA.” Shaheen citeert deze uitspraak van Jack Valenti, tot 2004 voorzitter van de Motion Picture Association of America, om aan te geven dat alle films politiek zijn. Hollywood en Washington versterken elkaar.
Als voorbeeld noemt hij de film ‘Rules of Engagement’, medegefinancierd door het Pentagon, waarin zelfs Jemenitische vrouwen en kinderen Amerikaanse soldaten naar het leven staan.
Hollywood en Washington dragen een gedeelde verantwoordelijkheid voor het verspreiden van de stereotypes en voor het zwijgen hierover.
Een reactie uit Hollywood op het boek van Shaheen is tot nu toe uitgebleven. Om die reden besloot Shaheen, opgegroeid in steel city Pittsburgh met het idee dat ‘als je iets gedaan wilt krijgen, je er zelf voor moet zorgen’, de documentaire dan maar zelf te maken. George Clooney is de enige die tot nu toe op de film heeft gereageerd.

Toch is Shaheen optimistisch. Immers: zijn niet alle schadelijke stereotypen zoals die van joden, Afro-Amerikanen en Indianen verdwenen of langzamerhand aan het verdwijnen? Bovendien zijn er de laatste jaren ook films verschenen, die zijn goedkeuring wel kunnen wegdragen.
Zo is er de film ‘Three Kings’ over de Golfoorlog, die complexiteiten niet schuwt en waarbij Shaheen als adviseur betrokken is geweest. ‘Hideous Kinky’ laat zien hoe hippiemoeder Kate Winslet verliefd wordt op een Marokkaan.
In ‘Syriana’ wordt een Arabische prins opgevoerd die zijn land democratischer wil maken en worden Amerika’s bemoeienissen in het Midden-Oosten tegen het licht gehouden. En in ‘Kingdom of Heaven’ betoont Saladin tijdens het veroveren van Jeruzalem op de kruisvaarders respect aan het christendom door een kruis op te pakken en dat terug te plaatsen op het altaar.
In Beiroet applaudisseerde het filmpubliek bij vertoning van deze scène.

‘Paradise Now’ komt ook voor in het rijtje van films die Shaheen kan waarderen. Verder is hij weinig op de hoogte van films van Europese bodem.
Op de vraag in hoeverre het stereotype van de Arabier dan ook in Europese films bestaat en of wij daardoor net zo gehersenspoeld zijn als het Amerikaanse filmpubliek, kan de hoogleraar geen antwoord geven. Wel heeft hij ‘Shouf shouf habibi’ gezien. Een leuke film, zo laat hij in het NRC Handelsblad  weten, maar jammer dat nieuwe en oude Nederlanders daarin zo gescheiden van elkaar leven.

Op de tegenwerping van de interviewer dat dit in Nederland nu eenmaal het geval is, zegt hij dat de kunstenaar best een beetje van de werkelijkheid mag afwijken. In positieve zin althans.