Startbijeenkomst: een (visueel) verslag

De woorden ‘statement’ en ‘kunst’ lijken elkaar flink te bijten. Ook begrippen als ‘communicatie’ en ‘PR’ mogen niet zomaar in één zin met kunst genoemd worden. De kunstenaar is immers autonoom en wil niet gedwongen worden tot een uitspraak of bepaalde technieken. Tijdens de startbijeenkomst van de masterclass 2009 van Eutopia Academy Democracy in Action: an artist’s point of view blijkt echter dat wat ogenschijnlijk explosief is, op inspirerende wijze samengebracht kan worden. Een middag met boeiende lezingen van de drie gasten, een spannende discussie tussen de betrokken kunstenaars en een intieme borrel als afsluiting.

In de aula van het Centraal Museum in Utrecht heet Shervin Nekuee, onder meer mede-oprichter van Eutopia, zo’n 35 kunstenaars en andere gasten welkom. Hij onderstreept met verve het belang dat júist kunstenaars zich over de veranderende samenleving uitspreken. Columnist (en meer) Anil Ramdas zet vervolgens uiteen hoe deze veranderende samenleving zich ontwikkeld heeft.

Ramdas spreekt over de motivatie van migranten en over de mythe van tijdelijkheid waar migranten altijd in blijven geloven. Over de opstelling van politici tegenover migranten en over de termen die zij bezigen. Allochtoon blijft, niet alleen in de politiek, de benaming van de persoon die geen of slecht Nederlands spreekt en de Autochtoon is een oude Nederlander die zich de tijd wil herinneren zonder allochtonen. Hiernaast plaatst Ramdas de Nieuwe Autochtoon: ieder die hier geboren is en Nederlands spreekt. De Nieuwe Autochtonen zijn onder de 30, zijn bekend met diepvriesmaaltijden en vinden aanmaakblokjes heel gewoon, zij zoenden op hun elfde met iemand van een vreemd ras zonder daar opschepperig over te doen en om dit laatste gaat het: voor Nieuwe Autochtonen bestaat de vanzelfsprekendheid van het bestaan van kleurvariatie. Nieuwe Autochtonen zijn de toekomst en als kunstenaar moet je weten welke doelgroep je hebt: wie gaan je werken zien, lezen en horen en wat betekent deze context voor de inhoud én de interpretatie van je werk?

Vanuit dit overstijgende perspectief wordt verder ingezoomd op de kunst. Gastheer Nekuee nodigt Jonas Staal uit zijn verhaal te doen: de kunstenaar die van een door Geert Wilders aangespannen rechtszaak een performance maakt. Staal is bekend van sieraden die hij maakte van autowrakken van bomaanslagen, van herdenkingswerken rond Geert Wilders en van de in het Arabisch vertaalde straatnaambordjes. In dit laatste voorbeeld zet Staal het beleid van de gemeente Den Haag voort. In deze stad hangen Chinese straatnaambordjes in de Chinese buurt. Staal zorgde, anoniem, voor Arabische straatnaambordjes in een wijk in dezelfde stad waar vooral Arabisch gesproken werd. In tegenstelling tot de Chinese bordjes riepen deze bordjes wél discussie op. Interessant is hoe de media dergelijke projecten oppakken. Zo stond in een onderschrift bij een foto van dit project door NRC Handelsblad geschreven dat de kunstenaar de angst voor islamitisering van Wilders in beeld bracht. Staal toont echter naar eigen zeggen de inconsequentie waarmee de Nederlandse staat met verschillende culturele minderheden omgaat en laat zien welke oordelen achter deze inconsequentheid schuil gaan. De lezing van Staal roept discussie op over de autonomie van de kunstenaar. Bestaat een autonoom kunstenaar wel? En hoe ver ga je eigenlijk als je gage ontvangt van een politieke partij?

Toen Nekuee de laatste gast, conceptontwikkelaar van campagnebureau Ideëel+ Marieke Gelissen aankondigde als kunstenaar was de toon van de laatste discussie al gezet. Gelissen legt uit welke concepten uit de communicatie misschien bruikbaar zijn voor de kunstenaar. Waar letten campagneontwikkelaars op als zij aandacht willen van pers en publiek? Wat zijn de ‘formules’ die zij hanteren en welke campagnes en performances zijn vanuit communicatieoogpunt succesvol te noemen? Als kunstenaar hóef je niets met deze informatie, maar je kúnt er misschien wel iets mee. Kijk eens over de grenzen van je eigen vak, gebruik wat je kan gebruiken en verwerp wat je moet verwerpen. Hoe wel of niet dicht communicatie en kunst bij elkaar liggen blijkt een stevig discussiepunt. Gelissen concludeert dat kunstenaars hoe dan ook vooral gewoon hun werk moeten blijven doen.

Nadat de laatste praktische vragen over het programma en de voorwaarden van de masterclass zijn beantwoord door projectleidster Willeke Colenbrander vindt een afsluitende borrel plaats in het prachtige café van het Centraal Museum: De Refter. De deelnemers van de masterclass zoeken elkaar op en wisselen uit. Er blijkt een behoefte om tijdens het productieproces nog eens bij elkaar te komen. Een vervolgbijeenkomst zal dan ook zeker georganiseerd worden. Maar allereerst kunnen kunstenaars aan de slag te gaan met het ontwerpen van hun eigen ‘campagnebeeld’ , in de ruime zin van het woord. De input die zij deze middag gekregen hebben, nodigt hen hier zeker voor uit.

‘ Democracy in Action: An Artist’s Point of View’  11 juli 2009 Centraal Museum Utrecht, i.s.m. Kosmopolis Utrecht